Hoe vaak zou ik dat al gezegd hebben? Of ik soms Duits was, werd me vroeger nog wel eens gevraagd. Of, gekscherend, ‘van de rijke tak' misschien? Moll is zo'n familienaam die je zonder uitleg niet vanzelf goed spelt, maar ook één die kennelijk associaties oproept. Waar komt hij eigenlijk vandaan?
In verschillende boeken over de herkomst van familienamen is de naam Moll terug te vinden. Voor de herkomst blijken verschillende verklaringen te bestaan. Winkler schrijft in de paragraaf “Geslachtsnamen aan dierenamen ontleend” (i):
Mol, Moll, De Mol. Een huis dat de Mol heette, schijnt reeds in de eerste helft der 14de eeu te Delft te hebben bestaan, en aan een geslacht zynen naam te hebben gegeven. De naam van een stadje in de antwerpsche Kempen is ook Moll, en van die plaats kan het eene of het andere van de talryke geslachten die dezen naam voeren, ook wel de zynen ontleend hebben.
Ook onder “Geslachtsnamen aan inlandsche plaatsnamen ontleend” (ii) verwijst hij naar het Belgische plaatsje Moll als mogelijke oorsprong. Debrabandere vermeldt (iii) het volgende:
Mol, (de); (de) Moll, de Mole, (de) Molle, Mols, Moels, Demols: BN [bijnaam] naar een eigenschap van de mol (blind, zwart).[…]
Mol, van, (van) Moll, (van) Molle: PlN [plaatsnaam] Mol (A) [Antwerpen]. […]
Het zou dus een herkomstnaam kunnen zijn geweest, of een eigenschapsnaam. Maar er is nog een derde mogelijkheid, namelijk dat de naam Moll is afgeleid van een voornaam. Winkler schrijft in de paragraaf “Geslachtsnamen schijnbaar aan dierenamen ontleend” (iv):
Molle is een friesche mansvóórnaam, nog heden in volle gebruik. Het is oorspronkelijk de zelfde naam, in andere uitspraak, als Melle; […]. Van dezen mansnaam Molle kan de geslachtsnaam Mol, Moll ook worden afgeleid. Maar de geslachtsnamen Mollema, Mollen, Molling en Mollink zijn er zonder twyfel van afkomstig. Zoo ook Mollekens, een patronymikon van den verkleinform Molleke.
Ook Van der Plank leidt de geslachtsnaam Moll af van een voornaam (v):
MEL
Mell, Melle, Mellema, Mellens, Melles, Mellies, Mellink, Mello, Melma, Melman, Melse, Melsen, Melzen, Mol, Moll, Molle, Mollé, Mollee, Mollekens, Mollema, Molleman, Mollen, Molling, Mollinga, Mollink, Mollis, Molman, Mols, Molsen
Patr. [patronymikon] van Melle/Molle
uitgang: -ma, -s, -ink, -se(n), -zen, -n(s), -ing(a), -man, -is
Een eenstammige verkorting van een germ. madal- (=gerechtsplaats) naam; […]. Of een tweestammige verkorting van Meinolf […]
Het genealogisch onderzoek naar ‘mijn' familie Moll heeft tot dusver niet teruggeleid naar ‘de zuidelijke Nederlanden', er zijn geen concrete aanwijzingen dat het om een patroniem zou kunnen gaan en naar de eigenschappen van de stamvader (zoals haarkleur en slechtziendheid) is het raden… De oorsprong van de naam blijft vooralsnog helaas onduidelijk.